Wykonanie badania radiologicznego zwykle odbywa się na podstawie skierowania wystawionego przez lekarza prowadzącego pacjenta. W przypadku badań wykonywanych z użyciem promieniowania rentgenowskiego jest to usankcjonowany przepisami obowiązek. Bez skierowania mogą być wykonywane jedynie badania z zastosowaniem promieniowania rentgenowskiego przeprowadzane w ramach mammograficznych badań przesiewowych (skryningowych), stomatologicznych badań wewnątrzustnych oraz diagnostyki przy pomocy densytometrów. Przy tym jest to niezależne od tego czy płatnikiem jest pacjent czy system ochrony zdrowia. Biorąc to pod uwagę, w przypadku braku skierowania, personel pracowni radiologicznej ma obowiązek odmówić jego wykonania, nawet gdy pacjent zechce sam za nie zapłacić.
Inna sytuacja ma miejsce w przypadku badań takich jak ultrasonografia (USG) czy rezonans magnetyczny (MR). W tym przypadku skierowania są wymagane tylko w przypadku gdy płatnikiem nie jest pacjent.
Jeżeli jednak badanie radiologiczne związane jest z podaniem środka kontrastującego, skierowanie jest zawsze wymagane. Warto przy tym zwrócić uwagę, że przedstawienie skierowania w przypadku każdego badania radiologicznego (niezależnie czy jest taki obowiązek czy nie), a w dodatku z kompletem szczegółowych danych klinicznych oraz wynikami i obrazami z badań poprzednio wykonanych, pozwala wykonać badanie bardziej precyzyjnie. Ułatwia również wykonanie opisu przez lekarza, specjalistę radiologa.
Kiedy badanie finansowane jest przez Narodowy Fundusz Zdrowia jako świadczenie ambulatoryjne (badania MR, badania TK oraz badania mammograficzne w ramach Populacyjnego Programu Wczesnego Wykrywania Raka Piersi), lekarz kierujący nie może wskazywać, w której pracowni dana procedura ma być wykonana. Nie może także proponować wydania skierowania pod warunkiem, że badanie będzie wykonane w konkretnej pracowni.
Skierowanie na bezpłatne badania TK i MR (płatne przez Narodowy Fundusz Zdrowia) może wystawić jedynie lekarz-specjalista. Jednostka w której pracuje lekarz kierujący musi być poradnią specjalistyczną i posiadać umowę z Narodowym Funduszem Zdrowia. Jest jeden wyjątek. Od 1 października 2022 – zgodnie z Rozporządzeniem w sprawie świadczeń gwarantowanych POZ – „Lekarz podstawowej opieki zdrowotnej może wystawiać skierowanie na badanie tomografii komputerowej płuc po stwierdzeniu nieprawidłowości w badaniu radiologicznym klatki piersiowej przy wskazaniach do pogłębienia diagnostyki”
Na powyżej określonych zasadach, badanie może być wykonane bezpłatnie w pracowni TK lub MR, która posiada kontrakt z NFZ na wykonywanie takich badań. Pacjent może wybrać dowolną pracownię TK lub MR (w całym kraju).
Uwaga:
Funkcjonują pracownie TK i MR, które nie posiadają kontraktów z NFZ – w takich pracowniach badania są wykonywane jedynie odpłatnie.
Niektóre pracownie TK lub MR nie mogą wykonywać badań płatnych przez pacjentów – może to wynikać z odrębnych przepisów
Skierowania na bezpłatne badania obrazowe wystawiane przez lekarzy rodzinnych dotyczą ściśle określonych badań RTG i USG.
W przypadku zdjęć rentgenowskich są to:
- zdjęcie klatki piersiowej w projekcji AP i bocznej;
- zdjęcia kostne – kręgosłupa, kończyn i miednicy w projekcji AP i bocznej
- zdjęcie czaszki
- zdjęcie zatok obocznych nosa
- zdjęcie przeglądowe jamy brzusznej.
W przypadku diagnostyki USG:
- badanie tarczycy i przytarczyc;
- badanie ślinianek;
- badanie nerek, moczowodów, pęcherza moczowego
- badanie brzucha i przestrzeni zaotrzewnowej, w tym wstępnej oceny gruczołu krokowego (
- badanie obwodowych węzłów chłonnych.
Badania te są wykonywane bezpłatnie ale tylko w tych pracowniach, do których skieruje lekarz rodzinny. Jeżeli pacjent uzna, że woli wybrać inną pracownię USG lub RTG to może tam badanie wykonać ale musi pokryć jego koszt. Lekarze rodzinni nie mogą wystawiać skierowań na badania TK (z podanym wcześniej wyjątkiem) i MR za które płatność ponosi NFZ. Jeżeli takie skierowanie wystawią to pacjent będzie musiał zapłacić.
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 18 stycznia 2018, na zdjęcia rtg kl. piersiowej mogą kierować pielęgniarki
Jeżeli lekarz kierujący uzna, że pacjent musi mieć wykonane badanie TK lub MR w znieczuleniu to obowiązują następujące kryteria w tym względzie (Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 12 grudnia 2020r.)
1) wiek do 12 roku życia włącznie lub
2) wiek do 18 roku życia oraz rozpoznanie według klasyfikacji ICD-10: F90 − Zaburzenia hiperkinetyczne, R44 − Inne objawy i dolegliwości dotyczące odczuwania i spostrzegania, lub 3) nasilony przebieg zaburzeń lękowych z rozpoznaniem według klasyfikacji ICD 10: F40 − Zaburzenia lękowe w postaci fobii, F41 − Inne zaburzenia lękowe, lub 4) brak współpracy pacjenta z personelem medycznym z powodu nasilenia objawów w przebiegu zaburzeń psychicznych lub rozwojowych z rozpoznaniem według klasyfikacji ICD-10: F00 − Otępienie w chorobie Alzheimera, F01 − Otępienie naczyniowe, F02 − Otępienie w przebiegu innych chorób sklasyfikowanych gdzie indziej, F03 − Otępienie nieokreślone, F04 − Organiczny zespół amnestyczny niespowodowany przez alkohol ani inne substancje psychoaktywne, F05 − Majaczenie niespowodowane przez alkohol ani inne substancje psychoaktywne, F06 − Inne zaburzenia psychiczne spowodowane uszkodzeniem lub dysfunkcją mózgu i chorobą somatyczną, F07 − Zaburzenia osobowości i zachowania spowodowane chorobą, uszkodzeniem lub dysfunkcją mózgu, F20 − Schizofrenia, F21 − Zaburzenie schizotypowe, F22 − Uporczywe zaburzenia urojeniowe, F23 – Ostre i przemijające zaburzenia psychotyczne, F24 − Indukowane zaburzenie urojeniowe, F25 − Zaburzenia schizoafektywne, F28 − Inne nieorganiczne zaburzenia psychotyczne, F29 − Nieokreślona psychoza nieorganiczna, F30 − Epizod maniakalny, F31 − Zaburzenia afektywne dwubiegunowe, F71 − Upośledzenie umysłowe umiarkowanego stopnia, F72 − Upośledzenie umysłowe znacznego stopnia, F73 − Upośledzenie umysłowe głębokiego stopnia, F84 − Całościowe zaburzenia rozwojowe, lub 5) zaburzenia ruchowe o nasileniu utrudniającym przeprowadzenie badania (drżenia typu pląsawiczego lub parkinsonowskiego).
Od 8 stycznia 2021 r. na badania TK i MR płatne przez NFZ obowiązuje tzw e-skierowania, czyli w formie elektronicznej.
Wzór skierowania jakie otrzymuje pacjent (w formie cyfrowej) >>>
Stwierdzono, że w formularzu brak jest rubryki określającej jaki obszar/narząd ma zostać zbadany. Dopóki nie zostanie to skorygowane koniecznie należy taką informacje wpisać w rubryce "Cel skierowania"
Poniżej przedstawiono dotąd funkcjonujące, klasyczne przykłady skierowań dla najczęściej wykonywanych badań radiologicznych. Są to przykładowe dokumenty, które mogą być modyfikowane w poszczególnych pracowniach.
- Wzór skierowania na badanie RTG >>
- Wzór skierowania na badanie Mammograficzne >>
- Wzór skierowania na badanie TK >>
- Wzór skierowania na badanie USG >>
- Wzór skierowania na badanie MR >>
W przypadku procedury diagnostycznej o podwyższonym ryzyku (zawsze z podaniem środków kontrastujących) pacjent winien podpisać oświadczenie o zgodzie na jej wykonanie. W dokumencie tym zawarte winny być opis proponowanej procedury, sposób przygotowania do badania, możliwe powikłania oraz odpowiednie rubryki pozwalające udokumentować świadomą zgodę pacjenta.
Poniżej przedstawiono przykłady zgód dla najczęściej wykonywanych badań radiologicznych. Są to przykładowe dokumenty, które mogą być modyfikowane w poszczególnych pracowniach.
- Oświadczenie o zgodzie na udzielenie świadczenia zdrowotnego z informacjami o badaniu RTG >>
- Oświadczenie o zgodzie na udzielenie świadczenia zdrowotnego z informacjami o badaniu Mammografii >>
- Oświadczenie o zgodzie na udzielenie świadczenia zdrowotnego z informacjami o badaniu TK >>
- Oświadczenie o zgodzie na udzielenie świadczenia zdrowotnego z informacjami o badaniu USG >>
- Oświadczenie o zgodzie na udzielenie świadczenia zdrowotnego z informacjami o badaniu MR >>
W przypadku wielu badań radiologicznych konieczne jest odpowiednie przygotowanie pacjenta. Szczegółowych informacji udziela zwykle lekarz kierujący lub można je uzyskać w pracowni, w której badanie będzie wykonywane. Wymagania w przypadku stosowania środków kontrastujących, w czasie badań radiologicznych, zostały opisane w dziale „Środki kontrastujące”. Poniżej przedstawiono przykładowe zalecenia jak się przygotować do najczęściej wykonywanych badań. Zalecenia te mogą być modyfikowane przez poszczególne pracownie.
Przede wszystkim należy zdać sobie sprawę, że nie wszystkie aparaty radiologiczne mają wystarczający duży „udźwig” co ma znaczenie w przypadku pacjentów z otyłością. Również aparaty TK i MR z małą średnicą otworu badania nie pozwolą na zbadanie otyłych pacjentów. Dlatego, w razie wątpliwości koniecznym jest skontaktowanie się pracownią radiologiczną w której badanie ma być wykonane tak aby upewnić się czy będzie to możliwe. W przypadku badań MR, pacjenci z klaustrofobią mogą nie być w stanie wjechać do tunelu aparatu.
Panie w wieku rozrodczym (miesiączkujące) winny poinformować o ciąży lub o podejrzeniu ciąży. Należy to zrobić koniecznie, niezależnie od obowiązku zadania takiego pytania przez personel pracowni radiologicznej. Nie powinno się bowiem wykonywać badań z użyciem promieniowania jonizującego u kobiet w ciąży. Odstępstwem od tej zasady jest sytuacja gdy nie można zastosować alternatywnych technik diagnostycznych oraz gdy z badaniem nie można czekać na rozwiązanie a korzyści przewyższają ryzyko. Także badanie takie wykonuje się w sytuacji ratowania życia. Należy wtedy zminimalizować narażenie na promieniowanie nienarodzonego dziecka.
W czasie badań radiologicznych nie zaleca się używać kosmetyków typu kremy do ciała, balsamy (zwłaszcza z dodatkiem opiłków metalowych tzw. rozświetlające), dezodoranty, zasypki, talki, oraz maści. W przypadku posiadania większych znamion, brodawek, tatuaży czy elementów piercingu (szczególnie badania MR) należy zgłosić ten fakt personelowi pracowni. Jeżeli to możliwe należy elementy metalowe usunąć z obszaru badania (w przypadku badania MR obowiązują osobne procedury w tym zakresie – patrz” Oświadczenie o zgodzie na udzielenie świadczenia zdrowotnego z informacjami o badaniu MR”.
Zalecenia szczegółowe:
Zdjęcia rtg jamy brzusznej, kręgosłupa lędźwiowo-krzyżowego, miednicy, urografia
W ciągu dwóch dni poprzedzających badanie należy unikać pokarmów zawierających błonnik, wzdymających (np. surowe warzywa i owoce, kasza, pieczywo, otręby, napoje mleczne) oraz napojów gazowanych i słodzonych.
W dniu poprzedzającym badanie, wieczorem, należy zażyć preparat przeczyszczający (np. Forlax, Xemna lub inny jaki zapisze lekarz kierujący na badanie) a także preparat zapobiegający wzdęciom (np. Espumisan lub inny jaki zapisze lekarz kierujący na badanie).
W dniu badania należy zażyć preparat zapobiegający wzdęciom (np. Espumisan lub inny jaki zapisze lekarz kierujący na badanie) i być na czczo (należy wstrzymać się od napojów i pokarmów co najmniej 6 godzin przed badaniem).
Badania rtg (zdjęcia rtg i prześwietlenie) żołądka, dwunastnicy i pasaż jelitowy
W dniu badania należy zgłosić się na czczo (należy wstrzymać się od napojów i pokarmów co najmniej 6 godzin przed badaniem) a także nie palić i nie żuć gumy.
Badanie rtg (zdjęcia i prześwietlenie) jelita grubego (wlew doodbytniczy)
W ciągu dwóch dni poprzedzających badanie należy unikać pokarmów zawierających błonnik, wzdymających (np. surowe warzywa i owoce, kasza, pieczywo, otręby, napoje mleczne) oraz napojów gazowanych i słodzonych; najlepiej dieta płynna i półpłynna.
W dniu poprzedzającym badanie należy przyjąć preparat przeczyszczający np. (Fortrans – doustnie lub Enema – doodbytniczo lub inny jaki zapisze lekarz kierujący na badanie) zgodnie z opisem stosowania.
W dniu badania należy pozostać na czczo (należy wstrzymać się od napojów i pokarmów co najmniej 6 godzin przed badaniem); także nie palić tytoniu i nie żuć gumy.
Badanie USG jamy brzusznej i miednicy
W dniu poprzedzającym badanie należy unikać pokarmów zawierających błonnik, wzdymających (np. surowe warzywa i owoce, kasza, pieczywo, otręby, napoje mleczne) oraz napojów gazowanych i słodzonych. Należy także zażyć preparat zapobiegający wzdęciom (np. Espumisan lub inny jaki zapisze lekarz kierujący na badanie).
W dniu badania należy zażyć preparat zapobiegający wzdęciom (np. Espumisan lub inny jaki zapisze lekarz kierujący na badanie) i być na czczo (należy wstrzymać się od napojów i pokarmów co najmniej 6 godzin przed badaniem). W przypadku badania miednicy pacjent powinien zgłosić się z pełnym pęcherzem. Do badań USG przezpochwowych (ginekologicznych) i przezodbytniczych (ocena prostaty) pęcherz moczowy powinien być pusty.
Badanie TK jamy brzusznej i miednicy
W ciągu dwóch dni poprzedzających badanie należy unikać pokarmów zawierających błonnik, wzdymających (np. surowe warzywa i owoce, kasza, pieczywo, otręby, napoje mleczne) oraz napojów gazowanych i słodzonych.
W dniu badania należy być na czczo (należy wstrzymać się od napojów i pokarmów co najmniej 6 godzin przed badaniem).
W zależności od wskazań, w wielu przypadkach, pracownie stosują procedurę wypełniania jelit – może to być niegazowana woda lub specjalny preparat ze środkiem kontrastującym, przyjmowane doustnie. Szczegółowych informacji udziela personel pracowni TK gdzie badanie będzie wykonywane.
W diagnostyce jelita cienkiego stosuje się podawanie środka kontrastującego doustnie (enterografia) lub bezpośrednio do światła jelita przez zgłębnik nosowo-jelitowy (enterokliza). Szczegółowych informacji udziela personel pracowni TK gdzie badanie będzie wykonywane.
Wirtualna kolonoskopia TK
W ciągu dwóch dni poprzedzających badanie należy unikać pokarmów zawierających błonnik, wzdymających (np. surowe warzywa i owoce, kasza, pieczywo, otręby, napoje mleczne) oraz napojów gazowanych i słodzonych; najlepiej dieta płynna i półpłynna.
W dniu poprzedzającym badanie należy przyjąć preparat przeczyszczający (np. Fortrans – doustnie lub Enema – doodbytniczo lub inny jaki zapisze lekarz kierujący na badanie) zgodnie z opisem stosowania.
W dniu badania należy pozostać na czczo; także nie palić tytoniu i nie żuć gumy.
Procedura przygotowania do kolonoskopii klasycznej według Programu Badań Przesiewowych Raka Jelita Grubego – można stosować w przypadku wirtualnej kolonoskopii TK - przygotowanie
Badanie MR jamy brzusznej i miednicy
W dniu badania należy być na czczo (należy wstrzymać się od napojów i pokarmów co najmniej 6 godzin przed badaniem). W zależności od wskazań, w wielu przypadkach, pracownie stosują procedurę wypełniania jelit – może to być niegazowana woda lub specjalny preparat ze środkiem kontrastującym, przyjmowane doustnie.
W diagnostyce jelita cienkiego stosuje się podawanie środka kontrastującego doustnie (enterografia) lub bezpośrednio do światła jelita przez zgłębnik nosowo-jelitowy (enterokliza). Dodatkowo stosuje się leki spowolniające perystaltykę jelitową. Szczegółowych informacji udziela personel pracowni MR gdzie badanie będzie wykonywane.
Kiedy lekarz prowadzący pacjenta, zdecyduje się na skierowanie go na radiologiczne badanie diagnostyczne, kluczowym jest dobór odpowiedniej techniki. Ma to szczególne znaczenie gdy w badaniach stosuje się promieniowanie rentgenowskie, które jest rodzajem tzw. promieniowania jonizującego. Dobór właściwej techniki badania pozwala bowiem na uzyskanie bardziej precyzyjnego wyniku ale także może wyeliminować lub zmniejszyć narażenie na promieniowanie rentgenowskie. Aby ułatwić podjęcie właściwej decyzji, Krajowe Centrum Ochrony Radiologicznej w Ochronie Zdrowia wydało „Wytyczne dla lekarzy kierujących na badania obrazowe”. Wytyczne mają formę elektroniczną i są ogólnie dostępne>>.
Uzasadnienie celowości wykonania badania radiologicznego można uzyskać u lekarza wystawiającego skierowanie. Jednak ostateczną decyzję o doborze właściwego sposobu badania a także czy badanie ma być wykonane podejmuje lekarz, specjalista radiolog.
Kiedy otrzyma się skierowanie pozostaje jeszcze znalezienie pracowni w której badanie można wykonać. Czasy oczekiwania na badania TK i MR w całej Polsce można znaleźć na oficjalnej stronie Narodowego Funduszu Zdrowia:
https://terminyleczenia.nfz.gov.pl/
Należy w rubrykę „Jakiego świadczenia szukasz?” wpisać odpowiednio:
Tomografia komputerowa
albo
Rezonans magnetyczny
Poniżej podajemy także link do podobnego serwisu prowadzonego przez Fundację Alivia.
www.kolejkoskop.pl
opracowanie: Andrzej Urbanik