Opisy badań radiologicznych zawierają wiele niezrozumiałych dla pacjentów określeń. Niektóre wręcz budzą niepokój. Poniżej przedstawiono wyjaśnienia podstawowych z nich, określających wygląd poszczególnych obszarów obrazu diagnostycznego. Pojęcia te opisują zarówno obrazy prawidłowe jak i patologiczne. Co kryje się pod tymi określeniami (jakim zmianom odpowiadają) ustala lekarz, specjalista radiolog, po analizie obrazów badania.
Zdjęcia rentgenowskie (radiografia)
W klasycznej radiologii obrazy zapisywano najpierw na szklanych kliszach a następnie na błonach z tworzywa sztucznego (nieprawidłowo zwanych kliszami). Były to obrazy negatywowe stąd specyficzny język opisów radiologicznych. Po wprowadzeniu technologii cyfrowej nic nie stało na przeszkodzie aby uzyskane obrazy były pozytywami. Pozostawiono jednak tradycyjny sposób i dlatego na monitorach komputerowych radiologicznych aparatów cyfrowych także prezentowane są obrazy negatywowe.
Obowiązuje następująca zasada:
Elementy ciała ludzkiego, które mocniej osłabiają promieniowanie rentgenowskie prezentowane są na obrazach jako jaśniejsze obszary – czym większy stopień osłabienia tym jaśniejszy odcień (np. kości). Te jasne obszary nazywane są zacienieniami. Analogicznie, czym dane elementy ciała w mniejszym stopniu osłabiają promieniowanie rentgenowskie (np. miąższ płucny) tym bardziej przyjmują ciemny odcień. Ciemne obszary nazywane są przejaśnieniami.
Tomografia komputerowa (TK)
W tomografii komputerowej zachowano uwidacznianie rozdzielczości kontrastowej struktur ciała analogicznie jak w klasycznej radiologii. W ten sposób elementy ciała o dużym stopniu osłabienia promieniowania rentgenowskiego (np. kości) prezentowane są jako jasne obszary i określane są jako obszary hyperdensyjne (czyli o większej gęstości). Z kolei elementy słabo osłabiające promieniowanie rentgenowskie prezentowane są jako obszary ciemne i określane są jako hypodensyjne (o mniejszej gęstości). W tomografii komputerowej dodatkowo istnieje możliwość obiektywnej oceny gęstości uwidacznianych struktur. Służy do tego celu skala Hounsfielda – ilościowa skala opisująca gęstość radiologiczną badanych struktur wyrażana w jednostkach Hounsfielda (HU). W standardowej temperaturze i ciśnieniu gęstość radiologiczną wody destylowanej definiuje się jako 0 HU a powietrza -1000 HU. Narządy miąższowe przyjmują wartości dodatnie. Kość zbita osiąga wartości 1000 HU.
Ultrasonografia
W ultrasonografii wykorzystuje się różnice własności akustycznych tkanek czyli różnice zdolności do odbijania fal ultradźwiękowych (różnice echogeniczności). Struktury, które słabo odbijają ultradźwięki (mają obniżoną echogeniczność) koduje się kolorem czarnym i określa jako hypoechogeniczne (są to zwykle struktury miękkie). Struktury odbijające silnie falę ultradźwiękową (mają podwyższoną echogeniczność) koduje się kolorem białym i określa jako hyperechogeniczne (są to zwykle struktury o zbitej budowie).
Zdarza się opisywanie czarnych obszarów jako obszarów bezechowych. Nie jest to poprawne ponieważ ultradźwięki nie dają echa jedynie w środowisku w którym nie mogą się rozchodzić czyli w próżni. Tak więc obszary opisywane jako „bezechowe” to de facto silnie hypoechogeniczne.
Rezonans magnetyczny (MR)
W technice rezonansu magnetycznego wykorzystuje się różnice natężenia sygnału z różnych rodzajów tkanek ciała ludzkiego, emitowanego w przebiegu zjawiska magnetycznego rezonansu jądrowego. Sygnały rezonansowe są przetwarzane i w zależności od natężenia kodowane kolorem od czarnego do białego. Obszary generujące silniejszy sygnał kodowane są kolorem białym i określa się je jako obszary o podwyższonej intensywności sygnału (hiperintensywne). Obszary generujące sygnał słabszy koduje się kolorem ciemnym i określa się je jako obszary o obniżonej intensywności sygnału (hypointensywne). Należy przy tym zwrócić uwagę, że te same struktury mogą mieć różny kolor w zależności od sekwencji w której wykonano obrazowanie. Dla przykładu:
*W obrazach T1-zależnych istota biała mózgu przedstawiana jest w jasnych kolorach (obszar hyperintensywny) a istota szara mózgu i płyn mózgowo-rdzeniowy w kolorach ciemnych (obszar hypointensywny).
*W obrazach T2-zależnych istota biała mózgu ukazywana jest w kolorach ciemnych (obszar hypointensywny) a istota szara mózgu i płyn mózgowo-rdzeniowy w jasnych (obszar hyperintensywny).
*W obrazach w sekwencji FLAIR obszary jasne (hiperintensywne) odpowiadają lokalizacją z małą zawartością wody – wyróżniają się na tle obszarów z normalną zawartością wody, które są ciemne (obszary hypointensywne).
*Na obrazach w technice DWI obszary o ograniczonej dyfuzji swobodnych cząsteczek wody przedstawiane są jako jasne (obszar hyperintensywny) a odpowiadające im miejsca restrykcji dyfuzji na mapach ADC przedstawiane są jako obszary ciemne (obszary hypointensywne).
Wzmocnienie kontrastowe
Termin ten odnosi się do zmian jakie w badanym obszarze ciała następują po podaniu środka kontrastującego. W rutynowych badaniach dotyczy to tomografii komputerowej i rezonansu magnetycznego a także mammografii spektralnej. Wzmocnienie kontrastowe najczęściej spowodowane jest przepływającym z krwią środkiem kontrastującym, który „nasącza” narządy miąższowe. Ogniskowe wzmocnienie kontrastowe może być spowodowane obecnością malformacji naczyniowych lub obecnością naczyń patologicznych, które w procesie angiogenezy tworzą się np. w obrębie ognisk nowotworowych. Zarówno w tomografii komputerowej jak i w rezonansie magnetycznym obszary wzmocnienia przybierają bardziej intensywny biały kolor. Wzmocnienie kontrastowe może dotyczyć również ultrasonografii ale w tej technice nie podaje się rutynowo środków kontrastujących lecz w bardzo określonych warunkach.